Cilmibaaris cusub oo dhawaan soo baxday ayaa tibaaxayso in caruurta ajaaniibtu oo ay soomaalidu kamid tahay aanan looga faa-iideyn adeegyada laga bixiyo goobaha caruurta caafimaadkooda maskax-ahaaneed lagu baaro(barne- og ungdomspsykiatrien, (PUB).  Waxayna sheegeen ilmaha aan ku dhalan Norwey ama labadiisa waalidba ay ka yimaadeen wadan kale, aysan inta badan ka faa-iidaysan adeegyada ay bixiyaan xarumahaas.

Waxaana cilmibaaristan sameeyay machadka koriinka oo ah qayb kamid ah machadyada hoos taga Høgskolaha Oslo iyo Akershus. Cilmibaarayaasha shaqadan qabtay ayaa sidoo kale sheegay in markii hore ay ka shaki qabeen jiritaanka arintan, iyaga oo baaritaanka kadib ogaaday in ay arintan tahay xaqiiqo u baahan in lagu xisaabtamo, maadaama la socoshada caafimaadka ilmaha inta uu yaryahay ay tahay arin laga maarmaan ah. 

Cilmibaaristan ayaa lagu soo bandhigay shir looga hadlayay caafimaadka soo galootiga qaarada Yurub oo bishii Juni ka dhacay machadka caafimaadka ee Høgskolaha Oslo iyo Akershus. Waxaa shirkaas lagu soo bandhigay cilmibaaris noocan oo kale ah oo sanadkii 2002 lagu sameeyay wadanka Holand, iyada labada cilmibaarisba ay isku waafaqeen jiritaanka in caruurta soo galoootiga aan lageynin goobaha lagu baaro caafimaadka maskax-ahaaneed ee caruurta. 

Baahida ay caruurta ajaaniibta ah u qabaan in la baaro caafimaadkooda maskax-ahaaneed ayaa lamid ah ama ka badan baahinada ay caruurta norwiijiga u qabaan arintan. Cilmibaaris kale oo iyadna goor hore kasoo baxday isla machadkan ayaa sheegayso in ajaaniibtu, gaar ahaan caruurta ay dhaleen ay maskax ahaan ka caafimaad yar-yaryihiin bulshada inteeda kale. 

[adsenseyu1]

Caruurta da´doodu ay u dhaxayso 0-9 sano ayaana ugu badan kuwo aan helin adeegyada caafimaadka maskax ahaaneed oo ay u baahnaayeen. Waxaana la ogyahay in dhibaatada maskax ahaaneed ee uu ilmuhu la kulmo marka uu jir inta u dhaxayso 1 ilaa 6 sano ay tahay mid saameyn weyn ku yeelato noloshiisha danbe. Caruurta ay waalidkood ka yimaadeen wadamada Somalia, Pakistan, Poland, Srilanka iyo Irak ayaana ugu badan kuwo aan la geyn goobaha lagu baaro caafimaadka maskaxda caruurta. 

Cilmibaaristan oo soo baxday mudo kahor ayaa ay hada warbaahinta wadankan Norwey aad u hadalheysaa, maadaama uu wiilkii soomaali-norwiijiga  ahaa ee ingiriiska dadka ku laayay la sheegayo inuu maskax ahaan u xanuunsanaa. Sidoo kale weerarkii lagu dilay sagaalka qof ee ka dhacay Germanka isbuucyo kahor, ayaa waxaa fuliyay wiil Iiraani ah oo maskax ahaan ujirinaa.

Bulshadeena soomaaliyeed ee wadankan ku dhaqan waxay shaki weyn ka qabtaa goobaha ay dowladu gacanta ku hayso ee lagu baaro caafimaadka ilmaha guud ahaanba. Inaga oo aaminsan in hadii ilmaheena ay wax ka qaldanyihiin ay Barnevernku nasoo dhexgalayaan ama waxaan ka baqnaa in sirta qoyskeena ay banaanka imaato. Waana mid kamid ah sababaha keenayso in caruurteena aanan badanaa geynin goobaha caafimaadka, ilaa nalooga yeero ama ay danta nagu qasabto ma ahaane. Shakiga aan ka qabno systemka dowliga ah ee wadankan ayaa ah mid u baahan baaritaankiisa gaarka ah, maadaama wax badan ay inaga iyo caruurteenaba ay na seegaan inta aan isleenahay yeysan gaaladu ku ogaane wax ka qarso. 

XIGASHO/KILDE: HIOA, BARNEHAGE.NO 

Warar hordhac ah oo kasoo baxayo baaritaanka ay booliska magaalada London ku wadaan weerarkii uu wiilka soomaali norwiijiga ah uu ka danbeeyay ee ka dhacay magaaladaas ayaa sheegayo in uu xoogaysanayo shakiga ah in wiilkan uu mentall ahaan u xanuunsanaa. Booliska ayaa sheegay in ay wali wadaan baaritaanka ay ku wadaan goobtii uu wiilka degenaa iyo waraysiyo ay la leeyihiin dadka ka ag dhawaa. Waxayna sheegeen inay wali wadaan baaritaanka oo aysan sawir dhamaystiran ka bixin karin sababta uu wiilkan weerarka u geystay.

[adsenseyu1]

Nin daris la ahaa wiilkan mudo lix ilaa todobo sano ah ayaa sheegay in wiilkan uu xanuunsanaa mudooyinkii ugu danbeeyay oo dhan, marar badana uu arkey isaga oo kaligiis isla sheekaysanayo. Sidoo kale mid kamid ah qaraabada wiilkan ayaa warbaahinta u  sheegtay in wiilkan uu booliska wacay lix bilood kahor, isaga oo u sheegay inuu rabo inuu is-dilo. Ilaa mudo sadex jeer ah oo kala duwan ayuuna booliska wacay, isaga oo ku wargelinayo inuu rabo in hadii aan laga soo gaarin uu isdili karo. 

Qoyska wiilkan ayaa sidoo kale la sheegayaa inay dhowr mar xiriir la sameeyeen shaqaalaha goobaha lagu xanaaneeyo dadka maskaxiyan u xanuunsan, iyaga oo waydiisanayo caawimaad iyo in gacan laga siiyo wax u qabashada wiilkan. Saxaafada wadanka ingiriiska ayaa bilaabay in shaqaalaha goobaha caafimaadka ay ku eedeyeen inay dayacen wiilkan, isla markaana ay qayb ku lahaan karaan falkan uu wiilkan ku dilay halka qof, isaga oo dhaawacay shan kale.

Dhamaan qaraabada iyo dadka uu dariska la ahaa wiilkan ayaa sheegay in uu wiilkan ahaa mid aad u degan oo aan dhib iyo rabshad hore midna u sameyn jirin. Haweenay daris la aheyd wiilkan ayaa sheegay in ay ilaa hada aamini la-dahay in fal noocaas uu ka suuroobay wiilkan oo ay daris la ahayd mudo dheer.

19 jirkan oo lagu magacaabo Zakariya Bulxan ayaa hada kujiro xabsiga london, ayaa lagu soo oogay dacwo-danbiyeed dil ah. Waxa uuna Norwey ka guuray sanadkii 2002, isaga oo ilaa mudadaasna degenaa wadanka Ingiriiska.

Xigasho/kilde: VG, Sky News

War daqiiqado kahor kasoo baxay booliska magaalada London ayaa sheegaya in qofkii xalay geystay weerarka mindida loo adeegsaday uu ahaa wiil soomaali norwiiji ah, da-diisuna ay tahay 19 sano jir. Weerarkan ayaa waxaa ku dhintay haweenay 60 jir, halka ay ku dhaawacmeen ilaa shan qof oo kale. Wiilkan oo ay xalay boolisku ka qabten goobta uu falka ka dhacay ayaa markii hore la geeyay isbitaal lagu daweeyay, kadibna loo dhaadhiciyay xabsi kuyaal magaalada,  iyada oo hada lagu soo oogay dacwad dil ah oo uu gaystay.

Booliska London ayaa sheegayo in ilaa hada aysan heyn wax cadeyn ah oo sheegi karo in wiilkan weerarka gaystay uu kamid ahaa kooxo xagjir ah. Waxayna intaas ku dareen in ay ka cabsi qabaan in wiilkan uusan maskaxiyan(mental) dhamaystirneen, arintaas ay udub dhexaad u noqon doonto baaritaanka falka weerarka ah. Wararka qaar ayaa sheegayo in wiilkan uu Norwey ka guuray sanadkii 2002,  ilaa mudadaasna uu degenaa wadanka ingiriiska. 

Haweenayda weerarka ku dhimatay ayaa kasoo jeedo wadanka Mareykankanka, halka dadka ku dhaawacmeyna ay kasoo jeedaan wadamada U.K, Israel, Australia iyo U.S.A. 

Wasaarada arimaha dibada Norwey ayaa sheegtay in booliska London uu kusoo wargaliyay arintan, ayna si hoose ula socon doonaan wixii kusoo kordha baaritaanka. 

Wixii warar dheeraad ah oo kusoo kordha arintan, dib ayaan kasoo galin doonaa. 

Xigasho/kilde: Aftenposten, NRK, VG, Dagbladet.

Shaqaalaha laanta socdaalka (Migrationsverket) ee wadankan Sweden ayaa fasax loo siiyay in ay isticmaali karaan kombutarkooda shaqada si ay booqdaan Facebook iyo aaladaha kale ee internetka marka ay samaynayaan baaritaanka magangalyada. Shaqaalaha ayaa waxay awoodi doonaan in ay booqdaan bogga qofka maganlyo doonka ah uu ku leeyahay Facebook oo ay isticmaalaan waxyaabaha uu ku qoray halkaasi.

[adsenseyu1]Horay ayay mararka qaar Migrationsverket isticmaali jidhay Facebook balse muhiimad weyn ma aysan siin jirin balse hadda ayay u muuqataa in ay Facebook u isticmaali doonaan in waxyaabo badan ay ka ogaadaan qofka magangalyo doonka ah. Waxay sheegeen in sharciyan aysan jirin wax ka hor istaagaya in ay baaritaankaan sameeyaan.

Waxaa waajib noqon doonta in ay qofka ogeysiiyaan macluumaadka ay ka soo qaateen Facebook. Mar la waydiiyay gacanyare ka mid ah Laanta Socdaalka in la aamini karo waxyaabaha ku qoran Facebook ayay ku jawaabtay in dhamaan macluumaadka qofka ku saabsan ay muhiim tahay marka baaritaanka la sameynayo.

Haddaba haddii aad magangalyo ka dalbatay Sweden, waxaa muhiim ah in aad dib u eegto waxyaabaha aad ku qortay Facebook iyo waxyaabaha aad u sheegtay Laanta Socdaalka in aysan is-qilaafsanayn.

[adsenseyu1]

Xigasho/kilde: Somaliska.com

Foto: Krister Sørbø / NTB scanpix Foto: NTB scanpix

Wasiirada arimaha soo galootiga iyo isdhexgalka bulshada Sylvie listaug ayaa  shalay booqasho ku gaartay warshad lagu sameeyo dunta oo kutaalo kommunaha Seljord ee gobalka Telemerk. Warshadan ayaa dadka qoxootiga ah ee wadanka ku cusub siiso fursad shaqo praksis ah oo ay ku helaan xirfad-shaqo, luuqadana ku bartaan. Dadka ay halkaas kula kulantay Listhaug waxaa kamid ahaa hooyo soomaali ah oo lagu magacaabo Kaafiyo Cali xasan. Waxayna tani ahayd markii labaad oo ay Kaafiyo iyo Listhaug wada kulmaan.

[adsenseyu1]

Kaafiyo oo ah hooyo haysato shan caruur ah ayaa sanadkii 2008 timid Norwey, iyada oo aan wax iskuul ah aan horey usoo dhigan. Kommunaha ay degantahay ayaa sheegay inay adkeyd sidii shaqo loogu heli lahaa hooyadan, maadaama aysan aqoon iskuul ama xirfad-shaqo aysan laheyn. Balse dadaal dheeri ah oo ay la timid Kaafiyo ayay Kommunaha ay dagantahay ka caawiyeen inay shaqo praksis ah ka hesho warshada Telespinn AS, si ay xirfad shaqo u hesho, luuqadana ay ugu tababarato ku hadalkeeda. Mudo kadib markii ay ka shaqaynaysay warshadan ayay ka heshay shaqo fulltid ah, iyada oo luuqadana si fiican u baratay mudadii ay halkaas ka shaqaynaysay. Kaafiyo ayaa maanta warshada kusoo dhawaysay Listhaug, iyada oo tustay qaybaha kala duwan oo ay ku farsameeyaan dunta min billow ilaa dhamaad.  

Listhaug ayaa qirtay in ay jeclaan lahayd in dadka qoxootiga ah oo dhan ay ahaan lahaayeen sida Kaafiyo oo kale, kuna amaantay dadaalka dheeriga ah iyo kartida ay la timid mudadii yareyd oo ay wadankan joogtay, iyada oo aan aqoon iskuul aan horey usoo helin. Waxayna sheegtay in kaafiyo ay tahay tusaalaha ugu fiican oo ay soo qaadan karto, marka ay rabto inay xal u raadiso howlaha ku saabsan sidii ay dadka qoxootiga ah ee wadanka ku cusub loo dhexgalin lahaa bulsada inteeda kale. listhaug ayaa sidoo kale amaan gaar ah usoo jeedisay warshadan jaaniska dahabiga ah siisay Kaafiyo iyo dadka lamidka ah. 

[adsenseyu1]

Sylvie ayaa intaas ku dartay in marka laga soo noqdo fasaxa xagaaga ay waqtiga ugu badan ku bixin doonto, xal u raadinta iyo fududeynta sidii dadka qoxootiga ah ee wadanka ku cusub loo dhexgalin lahaa bulshada. Iyadoo intaas sii raacisay in hada ay egtahay in dadkii qoxootiga tirada badnaa ee wadanka imaanayay ay hada hoos u dhaceen, sidaas darteedna ay usoo jeesan howshan ku saabsan shaqo u raadinta dadka cusub. 

Waxay sidooo kale sheegtay in ay si gaar ah ula socoto xaalada wadanka Turkiga, maadaama heshiiska ay galeen Turkiga iyo EU uu yahay sababta ugu weyn ee keentay dib u dhaca dadka qoxootiga ah ee wadanka imaanayo. Hadii uu heshiiskaas bur-burana ay ka baqayso in qoxooti badan ay kusoo fatahaan qaarada yurub, gaar ahaana Norwey.

Listahuag ayaa hada u eg mid usoo jeedisay shaqo ay mar hore dayacday oo ku saabsan xal helida sidii dadka qoxootiga ah ee wadanka ku cusub shaqo iyo iskuulo loogu raadin lahaa. Marar badan ayaa lagu eedeeyay inay howsheeda dayacday, iyada oo ka doordibay siyaasada ku dhisan cabsida iyo argagaxinta dadka ee uu xisbigeeda FRP dabada ka riixayo. 

Waa hubaal in listhaug ay ku guulaysatay inay hoos u rido tirada dadka qoxootiga ah ee wadanka iska soo dhiibayay, iyadoo adeegsanayso sharciyo iyo go aano is daba joog ah oo ku saabsan sidii loo adkeen lahaa sharciyada magangaylada wadanka.  

Su aasha iswaydiinta muda ayaa ah, tolow sidaas oo galena ma ugu guulaysan doontaa inay dadka qoxootiga ah ee sharciga magangalyada wadankan helay la dhex galiyo bulshada inteeda kale?

Xigasho/kilde: ABCNYHETER, Aftenposten, NRK

[adsenseyu1]Sida aan kasoo xiganayno warbaahinta lokalka ah ee kommunaha Songdalen, waxaa dagaal gacan ka hadal ah uu deegaankaas ku dhexmaray afar qof oo soomaali ah. Gacan kahadalkan ayaana ka dhacay guri ay afartaan qof  kuwada sugnaayeen, shalay oo axad ahayd galabteedii.

Booliska ayaa sheegay inay markii ay goobta uu falkani ka dhacay ay soo garen, ay u yimaadeen qof haweenay ah oo gacanta mindi isaga dhaawacday, iyaga oo sidoo kalena sheegay inay goobtaas ku xireen nin 3o jir ah oo lagu eedeeyay inuu mindi ugu handaday dad kale oo goobta joogay. Booliska ayaa sidoo sheegay in afarta qof ee goobta ku sugnaa uu dhaxeeyay xiriir saaxiibtinimo ah, aysana wali cadeyn karin sababta keentay dagaalka gacan kahadalka ah, walina ay wadaan baaritaano ku aadan arintan. 

Kommunaha Songdalen oo ka tirsan gobalka Vest-Agder  ayaa waxaa gabagiisaba degan dad gaarayo 5400 oo qof. Warbaahinta lokalka ah ee deegaankaas ayaa shalay dhacdadan uga hadlayay si aad ah. 

Xigasho: FVN.NO 

Xuseen Cabdi Yuusuf oo ah wiil dhalinyaro soomaali ah oo degan magaalada Harstad ee woqooyiga wadankan Norwey ayaa casuumaad sharafeed ka helay aqalka boqortoooyada Norwey. Qoyska boqortooyada Norwey oo u dagaaldegayo sanad-guuradii 25-aad ee kasoo wareegatay markii loo caleemo saaray boqortinamada wadanka, ayaa xaflada sanadguuradooda ku casuumay dad kala duwan oo howlo muhiim ah u qabtay bulshada, Xuseen Cabdina waxa uu kamid noqday dadka helay casuumadaas gaarka ah. 

Xusen oo wadanka Norwey degenaa mudo kooban oo sadex sano ah, ayaa ah imaamka masjidka kali ah ee kuyaalo magaaladaas Harstad. Isaga oo sidoo kalena ka shaqeeyo kaam ay kujiraan caruurta da´da yar ee wadanka iska soo dhiibay.  Waxa uuna aad uga dhexmuuqdaa ka shaqeynta arimaha la xiriira dhalinyarada ee deegaaskaas uu deganyahay. Xuseen ayaa sheegay inuu wadanka ka shaqo bilaabay isaga oo joogo 9-bilood oo kali ah.

NorSom News ayaa Xuseen waydiisay sababta uu u malaynayo in isaga looga soo dhexsaaray boqolaalka qof ee ajaaniibta ah,  looguna fidayay casuumaad sharafeedkan. Waxa uuna noogu jawaabay:

Aniga walaal wax gaar ah oo aan sameeyey oo specielt ah majiraan, aan ka eheyn intaas aad qorteen, laakiin markii aan dadka iyo siyaasiyiinta magaalada weeydiyey waxey ii sheegeen in ay tahay casuumaad ay helaan dadka magaalada ay degenyihiin howlo muhiim ah kaqabta oo kaliya.

Xafladan casuumaad sharafeedka ah ayaa dhici doonto kowda bisha sagaalaad ee sanadkan. Waa wax lagu  faano in qof soomaali ah oo wadanka degenaa mudo yar oo sadex sano ah, howl uu qabtay darteed loogu casuumo aqalka madaxdooyada Norwey, Xuseena waxaan leenahay Hambalyo. 

[adsenseyu1]

Bilowgii sanadkan aan kujirno ee 2016 ayay laanta socdaalka ee UDI-du sheegtay inay wax ka badashay xiliga uu qofka sugayo jawaabta codsiga sharciga dhalashada wadankan. Xiliga jawaabta dadka kayimid Soomaaliya oo waagii hore ahaan jiray 12-bilood ayay sheegtay inay ka dhigtay 16-bilood, balse waxaa soo badanayo dadka soomaalida ah ee aan wali jawaabta ka  helin UDI-da,  iyadoo la dhaafay xiligii 16-biloodka ahaa.

Gabar magaceeda kusoo gaabisay Ifrah oo xiriir lasoo sameysay warbaahinta NorSom News ayaa sheegtay inay jawaab ka sugayso UDI-da mudo dhan 19 bilood, ayna 3 bilood kor u dhaaftay xiligii loo qabtay. Gabadhan ayaa sheegtay inay Norwey iska dhiibtay iyada oo kayar da-ahaan 18-sano, sidaas darteena ay passportka guduudka wadanka codsatay shan sano kadib markii ay heshay sharciga magangalyada. Xiliga 12-biloodka wuxuu ku ekaa bishii November ee sanadkii 2015, balse markey wacday UDI-da ayaa la ogaysiiyay in xiligaa jawaabta uu isbadalay, isla markaana laga dhigay 16-bilood. Ifrah ayaa intaas ku dartay in gabdho ay saaxiibo yihiin oo ka yimid wadamada Afghanistan iyo Ereteriya oo ay isku mar sharciga wada  xareysteen ay jawaabta ku heleen mudo 10-bilood gudahood ah, halka iyadana ay sugayso 19-bilood.  Waxayna intaas ku dartay inay codsigeedii in laga soo jawaabo iska daayee, aanba wali loo dhiibin qof saksbehandler ah oo ka shaqeeyo, arintaas ay u aragto faquuq gaar ah oo dadka soomaalida ah ay UDI-da ku hayso.

Sidoo kale waxaa dad ilaa 7 qof gaarayo, intooda badana degan Oslo ayaa iyagana noo cadeeyay inay jawaabta sugayaan mudo ka badan 16-ka bilood ay UDI-du qabatay.  Hadii aad gasho webka rasmiga ah ee UDI-da waxaa ku qoran in qofka ka yimid Soomaaliya loogu soo jawaabi doono mudo 16 bilood ah, halka kan ka yimid Siiriya, Afghanistan iyo Ereteriyana ay jawaabta ku helayaan mudo 10 bilood.

[adsenseyu1]

Warbaahinta NorSom News oo xiriir la sameysay laanta socdaalka ee UDI-da ayaa waydiisay waxa sababay in xiliga jawaabtu uu intaas gaaro. Waxayna noogu jawaabeen in marka laga shaqeynayo codsiyada dadka ka yimid soomaaliya ay qaadato waqti ka badan kan dadka kale, maadaama aysan Soomaaliya dowlad laheyn mudo 25 sano ka badan, isla markaana ay adagtahay in si dhaqso ah loo wado helo dhamaan documentiyada iyo cadeymaha qofka looga baahanyahay. UDI-du ayaa sheegtay in daahitaanka jawaabta aysan aheyn wax ku gaar ah soomaalida ama ajaaniibta qaarkeed, balse aytahay wax ay sababtay codsiyada magangalyada tirada badan oo ay UDI-da soo gaaray sanadkii 2015. Waxay intaas ku dareen in dadka  codsigeeda ka xareeyay Oslo ay badanaa jawaabtu kasoo daahdo, maadaama ay Oslo ka dad badantahay gobalada kale ee wadanka. UDI-da ayaa waxay intaas ku dartay in ay inta awoodooda ah ay isku dayayaan inay lasoo dhaqsadaan jawaabta, balse ay dadku fahmaan arintan. 

Xildhibaan Baashe Muuse oo isna aan xiriir la sameenay ayaa isna dhankiisa noo sheegay in uu fikir-ahaan aaminsayahay in soo daahitaanka jawaabta iyo  inuu qofku soomaaliya ka yimid aysan isku xirneen. Wuxuuna kula taliyay dadka xiliga jawaabtu ay la dhaafto xiligii ay UDI-du balanqaaaday inay qoraan warqad dacwo ah, oo ay ku codsanayaan in jawaab laga siiyo codsigooda ama loo sheego sabab fiican oo uu qofku ku qanco. Baashe ayaa kula taliyay dadka ay kasoo daahday jawaabtu inay isdajiyaan oo aysan wel-welin, maadaama ay Oslo badanaa ka mashquul badantahay magaalooyinka kale ee wadanka, isla markaana ay si caadiga ahba ay badanaa jawaabtu kasoo daahdo dadka degan Oslo.

[adsenseyu2]

Qareenka guud ee dowlada Norwey ayaa maanta soo saaray war qoraal ah oo ku cadeynayo in ninkii booliska ahaa xabada ku dhuftay gabadha soomaalida ah sanadkii 2015,  uu sameeyay wax laga maar-maan ah oo sharciga waafaqsan. Waxa uuna sheegay in marka uu ninka booliska ah sameynayay falkan uu ahaa mid qasban. Falkan ayaa dhacay kadib markii ay boolisku heleen telefoon loogu sheegayo in qof dumar ahi ay mindi ku dili rabo ilmo yar. 

Kooxda booliska Norwey u qaabilsan baarida iyo xukumida danbiyada ka dhaca askarta ka tirsan booliska(Spesialenheten) ayaa ayagana dhankooda kowdii bisha juni ee sanadkan soo saaray warbixin ay ku cadeynayaan in ninkan uusan galin wax danbi ah, maadaama uu ku qasbanaa arintan. Waxa ayna sheegeen in ninkan uu u cabsanayay naftiisa iyo nafta dadka kale ee meesha joogay. 

Halkan ka akhri qoraalkooda: Askarigii xabada ku dhuftay gabadha soomaalida ah Grønland oo la sheegay inuusan qalad galin

Qareenka matalayay gabadhan soomaalida ah ayaa racfaan u diray qareenka guud ee dowlada Norwey, isaga oo ka codsaday in keyska gabadha oo ay Spesialenheten ay laaleen aan halkaas lagu xirin ee dib loo baaro. Balse qareenka guud ee Norwey ayaa maanta sheegay inuu ku waafaqsanyahay Spesialenheten in ninka booliska ah uu sameeyay wax sharci ah, oo qasbanaa marka uu xabada ku dhufanayay gabadhan 18 september 2015. 

Booliska ayaan ilaa hada kala cadeyn su aalo badan oo ay dadku, gaar haan soomaalida Norwey ay iswaydiinayeen:

Bilowgii dhacdada waxay warbaahinta u sheegeen oo meel walba ku faaftay in gabadhan ay mindi nafta uga jari rabtay wiil yar oo goobta ku sugnaa, balse gadaal danbe ayay hadana ka sheegeen in wiilka yar uusan khatar ku jirin ee ninka booliska ah uu ahaa midka khatarta kujiro.  

Markii ay gabadha xabada ku dhufteen kadib, ma aysan sugin baabuurta gar-gaarka deg-dega ah oo xaqiijin kartay, macluumaad dheeri ahna ka bixin kartay sida ay wax u dhaceen, balse waxay gabadha si qaabdaro ah ugu qaadeen mid kamid ah baabuurta booliska. 

Iyada oo uu jiro muran ku aadan sababta uu xabada u riday ninkan booliska ah, ayuu si caadi ah usii watay shaqadiisa ilaa ay soomaalidu mudaharaad weyn ku codsatay in ninkan shaqada laga fariisiyo ugu yaraan ilaa inta uu baaritaanku socdo. Shaqada lagama fariisin ee meeshii uu ka shaqeyn jiray ayaa laga badalay, asaga oo sii watay shaqadiisa boolisnimo. 

Xigasho: Aftenposten 

Bartamihii sanadkii hore ee 2015 ayay laanta socdaalka ee UDI-du sheegtay inay ku dabo jirta xaqiijinta dhalashada dad soomaali ah oo 100 gaaraya, kuwaas oo ay sheegtay inay ka shakisantahay dhalashadooda. Waxayna UDI-da sheegtay in dadkaas badankoodu ay ka yimaadeen wadamada dariska la ah Soomaaliya, sida Jabuuti , Ethopia, Kenya iyo waliba Tanzania. Su aalaha dad badan is waydiin jireen ayaa ah, sidee ayuu ku dhashay shakigan ay UDI-du u qaaday dadkan ay sheegtay inay ka beensheegeen asalkooda iyo hab ama qaab noocee ah ayay ku xaqiijin doonaan arintaan.

[adsenseyu1]

Dadka ay UDI-du dabagalka ku haysay waxaa kamid ah Muniiro Cusmaan oo mudo dhowr iyo toban sano ah ku noolayd wadankan Norwey, ahna hooyo haysato caruur yar-yar. Muniiro oo u waramaysay laanta afka soomaaliga ee idaacada codka mareykanka, ayaa sheegtay inay rabeen inay u baxaan sommerferie ugu baxaan Afrika, si ay usoo arkaan ninkeeda waalidkiisa, maadaama uu aabihiin xanuunsanayay. sidaas darteedna ay la xiriirtay laanta socdaalka oo gacanta ku haysay passportka mid kamid caruurteeda oo wadankan ku dhashay, balse aan wali helin sharciga dhalashada wadankan. Si ay u waydiiso sababta ay wali u haystaan sharciga wiilkeeda yar. Muniiro ayaa sheegtay inay labo isbuuc kadib ay waraaq ka heshay laanta socdaalka ee UDI-da, waraaqdaas oo lagu sheegayo in iyada laga shakisanyahay dhalashadeeda, maadaama walaalkeed xaga hooyo ah oo xiriir xaga facebooga ah la sameeyay dad reer jabuuti. Hadii ay mudo labo isbuuc ah ku keeni waydo cadeyna arintaas beenin kartana, lagala noqon doono sharciga dhalashada wadanka, isla markaana wadanka laga saari doono.(Codka Muniiro, hoos ka dhagayso).

Warbaahinta NorSom News ayaa isku day-day inay xiriir la samayso Muniiro si aan macluumaad dheeri ah uga helno arintan la yaabka leh oo ay UDI-du sida fudud ugu cuskanayso inay sharciga dhalashada wadankan ay kala noqoto, qof wadanka degenaa mudo intaas le-eg wadankan degenaa. Nooma suurtagalin inaan helno Muniiro. Balse Mid kamid ah dadka aadka uga agdhow, xiriirka joogtada ahna la leh Muniiro, ayaa noo xaqiijiyay in sababta ugu weyn ee gabadhan loogu dhaganyahay ay tahay in ninkeedu uu reer jabuuti yahay, Isla markaana ay UDI-du ku eedaysay in ayadna ay Jabuuti ka timid, isla markaana ay  ka beensheegtay dhalashadeeda. 

https://www.youtube.com/watch?v=XWzwjpTzhpA

Wargayska Aftenpostenka ayaa maalmihii ugu danbeeyay soo daabacayay maqaalo ay kusoo bandhigayeen afkaarta majaajileytayaal kala duwan oo caan ka ah wadankan Norwey. Shalay ayay waxaa markiisa lasoo bandhigay  Jonis Josef oo ah majaajileeste ama komiker soomaali norwiiji ah, asaga oo ka hadlay fikirkiisa ku aadan qaabka ay mujtamac norwiijiga guud ahaan, gaar ahaana booliska Norwey ay ula dhaqmaan dhalinyarada ajaaniibta ah ee wadankan ku koray. 

Waxaan aad ugu faraxsanahay inaan ku koro wadan aan aan si xor ah meesha aan rabo u maro, aniga oo aan ka cabsi qabin in kuwii amnigeyga ilaalin lahaa ay i toogtaan. Taas michaneeda ma ahan inaanan booliska aan ka baqin, laakiin waa uun dareen cabsiyeed oo kali ah, ee ma ahan khatar halis ah nafteyda uga baqayo. Marar badan ayay boolisku i baareen, waxaana u dareemayaa in la ii baarayo sababtoo ah waxaan buuxinayaa muuqaal gooni ah iyo inaan aha nin dhalinyaro ah oo kasoo jeedo wadan aan reer galbeed aheyn. Inay taas dhacdo sax miyaa?. May, laakiin way ka sii darnaan laheyd hadaan tusaale ahaan degenaan lahaa mareykanka. Sanadkii 2015 waxaa gacanta booliska Mareykanka ku baxay 1314 dhalinyaro madow ah. Qofka dhalinyarada madowga mareykanka ahna wuxuu 21 jeer in kabadan kan dhalinyarada cadaanka ah uu khatar ugu jiraa in ay boolisku toogtaan. 

Wasiirka cadaalada iyo amniga Norwey Anders Annundsen wuxuu isku dayayaa inuu sameeyo wax walbe oo awoodiisa ah, si booliska Norwey ay hubka u wataan si joogto ah. 24. November 2014 ayaa booliska Norwey loo fasaxay inay hubka qaataan si kumeel gaar ah. sababtuna waxay ahayd khatar argagiso oo cabsi loogu jiray. Boolisku waxay hubka wadan lahaayeen afar isbuuc oo kali ah, balse mar walbe waqti ayaa loogu kordhinayay iyaga oo sanadkii 2015 oo dhan watay hubkooda, ilaa bishii februar ee sanadkan ay hay-ada maamusha booliska Norwey ay go-aamisay in booliska hubka ay baabuurta uga dhex tagaan oo aysan banaanka u qaadan. Wasiirka cadaalada iyo amniga marar badan ayuu cod dheer ku sheegay inuu rabo in boolisku ay hubka u sitaan si joogto ah, inkastoo uu sanadkii 2015 ahaa tusaale fiican oo laga baran karay in aysan hub qaadan. intii u dhaxaysay 2011 ilaa 2014 waxaa booliska ka fakaday 4 xabadood oo si kadis uga dhacday  hubkooda, halka sanadkii 2015 oo kali ahna ay 23 xabadood ay ka dhaceen si kadis ah hubka booliska Norwey. 20 kamid ahna waxay ka dhex dhaceen xarumaha booliska ama baabuurtooda. 

Waxaan ku koray magaalada Skien, xaafad ay ku badanyihiin ajaaniibta. Waagaan yaraa ma dareemi jirin in si ka duwan dadka kale naloola dhaqmo,ilaa aan soo gaaray dugsiga dhexe. Mar walbe oo aan isku dayno inaan wax kasoo gadano dukaanka kuyaal xaafada, shaqaalaha dukaanka isha ayay si gaar ah noogu heyn jireen, iyaga oo ka baqayo inaan wax ka xadno. Markii danbe ayaan hab aan ku khiyaano u dagnay, waxaan dukaanka halmar u wadi jirnay dhamaan wixii dhalinyaro ajaaniib ah oo aan naqaanay. Inta shaqaalaha dukaanku ay ku mashquulsanyihiin la socoshada kuwaas, ayaan saaxiibadeena norwiijiga dukaanka dhinaca kale kasoo gali jireen oo dukaanka dhan noo soo xaalufin jireen.

Hadii aad tahay qof muslim, madow soomaali ah wax ka xun majirto inaad joogto meel ay joogaan dad norwiiji oo kali ah, isla markaana uu qof kamid ah dadka aad la joogtay uu waayo mobilkiisa. Qof ugu horeeyo ee laga shakinayo waa adiga. Mararka qaarkood intaan cid kale la gaarin, aniga ayaaba iska shakiyo, sababtoo waxaan sanooyin tiro badan la noolaan shakigan joogtada ah, ilaa uu markii danbe uu ii noqday wax caadi ah.  Si kasta oo luuqad norwiiji fiican aan ugu hadlo, si kasta oo aan mujtamaca wax ugu soo kordhiyo, waxaan mar walbe ahaanayaa qof ka duwan bulshada inteeda kale. 

Booliska Norwey xaq uma laha inay qof baaraan, ama hantidiisa ama gurigiisa baaraan ilaa ay heestaan cadeyn sax ah ama uu jiro shaki laga shakisanyahay qofkaas. Laakiin hadii uu shaki meesha yimaado, waxay uu baari karaan kor iyo hoosba, laakiin waa su aale yaa weeye qofka la shakin karo?. Waa kuwo naga mid ah anaga ee muuqaal gaar leh, arintaas waxay ahayd xaqiiqo aniga iyo dadka ila midka ahi ay la noolaayeen waligood. Hadana hadii boolisku loogu daro inay hub qaataan, waxaa la joogaa xiligii arintan ay cidi istaajin laheyd.

Xigasho/Kilde: Aftenposten

Prof. Per Arne Slotte

Waxaa maalmihii ugu danbeeyay ka socday warbaahinta Norwey qaarkeed, dood iyo maqaalo ay is wardaaysanayaan sharci yaqaano wax ka dhiga jaamacadaha wadanka iyo maamulka laanta socdaalka ee UDI-da. Doodaas oo ku saabsan awooda sharci ahaaneed oo ay UDI-du haysato, marka ay qaadayaan talaabooyinka qaarkood. Waxaana xusid mudan in ay doodan ka bilaabatay maqaalkii uu jimcihii lasoo dhaafay wargayska Klassekampen kusoo daabacay Eng.Mahad Abiib.

Prof. Per Arne Slotte oo wax ka dhigo jaamacada NTNU ee magaalada Trondheim, ayaa shalay maqaal kooban kusoo darsaday doodan socotay maalmahan. Waxa uuna maqaalkaan kaga hadlayaa sadex qodob oo sharciga garab marsan, oo UDI-du ay ku dhaqaaqday. 

1. Sharci ahaan UDI-du waxay ku shuqul leedahay howlaha ajaaniibta oo kali ah. Marka uu qofka qaato dhalashada Norwey, wuxuu noqonayaa muwaadin u dhashay wadankan, isla markaana aan hoos tagin UDI-da.  In ay wali faraha kula jiraan howlaha dad muwaadiniin ah oo u haysto dhalashada wadankana, waa wax ka baxsan howlaha loogu talagalay in ay UDI-da iyo laamaheeda kala duwan ay qabtaan.

2. Norwey ma aqoonsana in uu qofku labo-dhalasho isku haysan karo. Marka uu qofku qaadanayo dhalashada wadankan Norwey, waxaa laga qaadaa ama laga celiyaa dhalashadii uu horey u haysan jiray. Sidaas darteed in qofka lagala noqdo halkii dhalasho oo uu haystay, horeyna looga qaaday tiisii hore, waxay jabinaysaa xeerka qaramada midoobey ee xuquuqul insaanka, qodobkiisa 15-aad. Qodobkaas oo dhigaya in qof walbe uu xaq u leeyahay inuu lahaado dhalasho aan laga qaadi karin, loona diidi karin.

3. Marka uu qof sameeyo wax danbi ah, tusaale ahaan inuu bixiyo macluumaad aan sax aheyn, waa in qofkaas la hor-geeyaa maxkamad kala saarto inuu qofku danbiga galay iyo inkale, islamarkaana ciqaab marsiisa ama sii dayso.

   Waana sida caadiga ah ee qof walbe oo muwaadin ah oo danbi sameeyo loola dhaqmo, howshaasna ma ahan mid u taalo UDI-da, oo ku shuqul leh howlaha ajaaniibta.

Qoyskan oo in mudo ah dagenaa guryaha dowlada ee kommunaha Lillehamar ayaa lagu wargaliyay inay guriga isaga guuraan oo guri kale gataan ama kireystaan, maadaama uu aabaha qoysku helay shaqo joogto ah, isla markaana uusan ku jirin xaalad dhaqaale oo adag. Ilaa iyo sanadkii hore ayay familkan sheegeen inay kujireen guri raadis, balse aysan wali helin guri kiro ah oo ay degaan.  

17 guri oo banaan ayay qoyskan sheegeen inay arkeen, laakiin loo diiday in laga kireeyo. Mararka qaarkood toos ayaaba loogu sheegaa oo waxaa la dhahaa soomaali ma rabno inaan guriga soo dajino, halka mararka kalena si dadban loogu sheego inaan la rabin in guriga laga kireeyo. Raali naga ahaada, guriga hada ma kireyn karno, gurigii waa la  idinka hor kireystay, soomaali ma rabno inaan guri ka kireeno iyo dib ayaan jawaabta idinka soo siin doonaa ayaana kamid ah waxyaabaha loogu jawaabo. 

Aabaha Qoyska oo u waramayay wargayska lokalka ah ee Gudbrandsdølen Dagningen ayaa sheegay in arintan ay ku hayso wel-wel badan maadaama aysan wali helin guri ay degaan. Wuxuu intaas ku daray inuu si joogto ah ugu shaqeeyo kommunaha lillehamar,  isla markaana uu awoodo, diyaarna u yahay inuu 12 000 NOK ka bixiyo guri sadex qol ah. Qoyskan ayaa ka kooban aabe, hooyo iyo laba gabdhood oo waaweyn oo ay dhaleen. Mid amid ah gabdhihiisa ayaa sidoo kale baratay, kana shaqayso caafimaadka, wuxuuna aabahan sheegay in aysan dhib ku qabin lacagta kirada ah bixinteeda, laakiin aysan helin cid ay guri ka kireystaan.

Wargayska warbixinta ka qoray qoyskan ayaa sheegay in dhibta familkan haysato lagu xalin karo inay lacag deyn ah ka qaataan bankiga, ayna iibsadaan guri milkiyad ah oo ay iyagu leeyihiin. Laakiin aabaha familkan ayaa sheegay inuusan rabin inuu qaato lacag ribo ah, maadaama ay tahay arin shareeco ahaan xaga diinta islaamka aan banaaneyn . Sidaas darteedna ay doorbidayaan inay helaan guri  kiro ahaan ay u dagaan.

Aabaha qoyska ayaa sidoo sheegay in uu rabo inuu sii degenaado magaalada lillehamar oo uu inta mudo ah kunoolaa, magaaladana uu ku dhex yeeshay saaxiibo isugu jiro ajnabi iyo norwiijiba. Sidoo kale wuxuu sheegay in mid amid ah gabdhihiisa oo caruur yar-yar haysato ay magaalada dhinac ka degantahay, sidaas darteedna uusan rabin inuu u guuro magaalo kale. 

Dhibta bulshada soomaaliyeed ka haysato guryaha kuma koobna qoyskan oo kaliya. Meel walbe oo ay bulshadeeba soomaaliyeed ay ka joogto Norwey, waxay ka cabataa in hadii loo aqoonsado soomaali ahaan, aan guryaha laga ijaarin. Warbixin iyo cilmibaaris ay laanta tirakoobka ee SSB iyo hay-ada cilmibaarista bulshada ee PRIO midba si gooni ah usoo saareen, ayay ku sheegeen in bulshada soomaaliyeed ay dhib gaar ah ku qabaan suuqa kireynta guryaha gaarka loo leeyahay. Waxayna sababaha ugu waaweyn ee arintaas keenayso ay ku macneeyeen:

1. qoysaska soomaalida oo dhala ilmo badan, iyo guryaha Norwey ee kuyaalo magaalooyinka waaweyn oo aad u yar-yar.

2. caruurta oo aan banaanka loo saarin wax badan isla markaana guriga dhexdiisa ku ciyaara. Waxayna sheegeen in caruurta soomaalidu ay inta badan waxyeelo gaarsiiyaan daaqadaha iyo albaabada guriga gudahiisa iyo banaankiisaba. 

3. Dariska oo marar badan cabasho ka gudbiya qaylada qoysaska soomaalida ee xiliyada danbe ee habeenkii. 

4. Milkiilayaasha iska leh guryaha gaarka loo leeyahay oo aan rabin inay guryaha ka kireeyaan cid caawimaad ka hesho dowlada, isla markaana doorbidayo inay ka kireeyaan cid shaqaysato oo kirada iskood isaga bixin kara.

5. Soomaalida oo aan rabin inay guri iibsadaan oo systemka ribada diin ahaan u diidaya. 

XIGASHO/KILDE: GD.NO