Wali ma ku fikirtay shakhsiyan adiga wadankaan aad ku nooshahay ma culays baad ku tahay? Mise wadankaan waxtar ayaad u leedahay oo dowlada faaiido ayada ayaa kugu qabtaa?

Waxa ay soomaalida ku maahmaahaan (meel ka muuqo ama ka maqnoow). Hadaba wadankaan shakhsiyan adiga is qiimee, ma ka muuqataa mise? Su’aashaasi jawaabteeda adiga ayaa og, balse anaga guud ahaan ayaan eegeeynaa, hadaan nahay soomaali wadankaani khasaaro miyuu nagu qabaa mise faaiido?

 Waxaan ka qayb galnay kulan mar looga hadlaayo in kommune uu qaato dadka da’ yarta ah ee ka yar 15 jirka, kulankaasi dood dheer oo siyaasiyiinta kommunekaasi aan la fadhinay, anago qayb ka ehen kulanka waaxda dajinta qaxtootiga. Waxaa lagu soo gaba gabeeyay in aysan marnaba qaadanaynin da’yar ka yar 15, sababta waa maxay?

 Degmada  waxay  ka fikireen, kharashka oga baxaayo qofka ka yar 15, iyo dakhliga uu mustaqablka soo galin karo kommuneka, waxaana batay kharashka uga baxaayo, waxa ayna go’aansadeen in ay qaataan dadka waawayn oo ka weyn da´ahaan 18, sababtana waxa ay ahayd, qofka kaweyn 18 in si dag dag ah uu ku gali karo suuqa shaqada oo uu kommuneka u soo xarayn karo canshuur taas oo ka badan kharashkii labada sano ee isaga la galiyay.

 Xisaab ahaan hadii aan galno, qofka marka uu galo barnaamijka intro loo yaqaano, wuxuu qiyaas ahaan dakhligiisa yahay 180,000kr. Sanadkii. Laba sano hadii uu dhigto barnaamijkaasi waa 360,000kr. Hadii uu qofkaasi shaqeeyo, shaqo 100% ugu yaraan mushaarkiisa waa 280,000 kr, sanadkii markii lagu dhufto canshuurta aan dhahno 30% waxa uu bixinayaa sanadkii 84,000kr, hadii qofkaasi uu shaqeeyo waligiis dowlada ama kommuneka waxa ay kuqabaan faaiido wayn, asaga ayaaba wadanka dakhli fiican soo galiyo inta cimrigiisa ka dhiman, iyo adeega bulsho oo uu qabanaayo amarka uu shaqeeynaayo.

 Sidaasi caksigeeda qofka haduu shaqaynin oo un uu qaato caawinaada dowlada, waxa uu yahay qof culays ku ah bulshada uu la daganyahay iyo dowlada Norway intaba. Hadaba labadaasi mid unbaad tahay adiga, aniga iyo kulligeenba, kee fiican marka in lagugu tirio culays iyo in lagugu tiriyo miro faaiido leh oo la maal gashtay? Jawaabta adaan kuu dhaafay.

 Hadaan taariikhada dib ugu laabano 2008dii, xarunta SSB oo ka shaqeeyso soo saaritaanka statistikada, waxa ay qortay in soo galootiga Somalida, Irak, Marokko, Pakistan iyo Afghanistanba ay culays ku tahay dowlada, akhri warbixintaan yar ee hoos ku qoran.

Ikke lønnsom : Blant førstegenerasjons somaliske innvandrere utgjør disse trygdeytelsene 38,9 prosent av inntekten.

For irakere er andelen 36,4 prosent. Marokkanere har 35,3 prosent av sine inntekter fra velferdsordninger, tyrkere 30,1 prosent, pakistanere 28,3 prosent og afghanere 26,9 prosent. Samlet mottok førstegenerasjonsinnvandrere fra Tyrkia, Marokko, Somalia, Afghanistan, Irak og Pakistan i løpet av 2006 3,5 milliarder kroner i uføretrygd, dagpenger, rehabilitering, overgangsstønad, kontantstøtte, barnetrygd og sosialhjelp.

I samme periode hadde de om lag 7,1 milliarder kroner i skattbar inntekt. Med en skatteprosent på 30 gir dette staten om lag 2,1 milliarder i inntekter. Utgiftene til sosialhjelp er høyest for somaliere, afghanere og irakere, mens marokkanere og pakistanere kommer dårligst ut når det gjelder uføretrygd. Andelen uføretrygdede pakistanere og marokkanere er om lag tre ganger høyere enn for resten av innvandrerbefolkningen.

Sanado kadib wali meeshii ayaan taaganahay. Baaritaan kale oo la sameeyay waxaa soo baxday in Somalida ay wali 38% (2014)  ay qaataan caawinaada dowlada. 38,9% ayay ahayd (2006), marka isbadal yar oo 0,009% ah unbaa soo kordhay. Fiiri garaafkaani hoose, kaas oo qeexaayo boqolkiiba inta qaadato lacagta caawinaad dowlada iyo wadanka ay ka soo jeedaan, walina waxaa la dhihi karaa culays wayn oo dowlada saaran waaye.

Walaalayaal aan ka wada shaqayno sidii aan u noqon lahayn dad u istaago in aan ka baxno culayska iyo cabaadka aan maalin kaste ku jirno. Sida khubrada dalka Norway ay saadaalinaayaan waxa ay leeyihiin 10sano kadib Somalida waxa ay noqon doonaan kuwa helo furaha guusha oo wada shaqeeystay, hadana heerka aan taanganahay lagu ma tilmaamo karo meel aad u hooseeyso, maxaa yeelay 62% hadii ay shaqeeyaan waa fiicantahay ama 10kiiba 6 ayaa shaqeeyso Somalida, marka tiraadaani 5ta sano ee soo socoto hadii aan ka dhgno 10kiiba 8 waxa ay noqonaysaa guul.

 Waxaan ku soo gabagabaynaa hadal khubarada ku xeel dheer ajaaniibta ay ka dhaheen xaalka soomaalida, kadib markii ay isbar-bardhig ku sameeyeen qowmiyada Veitnamka oo wadanka soo gashay, 1970-meeyadii. Sida soomaalida oo kalena loo caayi jirey, laguna tilmaami jirey ma shaqeystayaal, balse maanta noqday qowmiyada ugu shaqo badan wadanka. Soomaalida waxey sheegeen in sanado kadib ay noqon doonaan Veitnamka oo kale, balse loo baahanyahay in la siiyo waqti la siiyo.

Hadalka khabiiradaas hadii aad ku sii daro, wax yar oo aan uga jeedo ifafaalahaasi ayaa waxa ay tahay: hadii aan nahay bahda Somaliskjobbklubb, waxaa nala soo xariiro dad aad u badan oo Somali ah kuwaas oo shaqo raadis ah, caawinaad u baahan, waxaana aragnaa in dadkaasi ay yihiin dad rajo fiican leh, ku dhiiran in ay shaqo raadsadaan, waxbarashadooda iyo heerkooda luqad ay aad u fiicantahay, taasina waxa ay noo tahay dhiiro galin aad u wayn in aan caawino bulshadeena u baahan caawinaada. 

Qore: Somalisk jobbklubb Team 

[adsenseyu2]